Σύστημα Πολυαγωγίας UPIC (Unité Polyagogique Informatique du CEMAMu)

[Shelter]

Ο Ιάννης Ξενάκης είναι γνωστό πως είχε σφοδρή αγάπη για τα μαθηματικά, καθώς τα θεωρούσε το τελειότερο εργαλείο που δημιούργησε ποτέ η ανθρώπινη διάνοια και γλώσσα του σύμπαντος (ως απόρροια του γεγονότος ότι μέσω των μαθηματικών μελετάμε το σύμπαν και οι συγγενικές επιστήμες δηλαδή αστρονομία κλπ, τα χρησιμοποιούν για να εξηγήσουν το χώρο, το χρόνο, τα ουράνια σώματα και τις σχέσεις των επιμέρους στοιχείων τους). Κεντρικός άξονας της μουσικής του σκέψης μάλιστα ήταν ότι η μουσική του έπρεπε οπωσδήποτε να επαληθεύει κάποιον μαθηματικό ισχυρισμό, υπόθεση ή συνάρτηση. Ειδάλλως δεν είχε απολύτως κανένα νόημα η ύπαρξή της μέσα στο χρόνο. Μάλιστα αδιαφορούσε εντελώς για το εάν το αποτέλεσμα ήταν ωραίο ηχητικά ή όχι. Πίστευε ότι αυτά είναι από αδιάφορα ως θέμα συνήθειας και ο παραπάνω αναφερθής σκοπός σημαντικότερος από μερικά λεπτά διασκέδασης.

Στην προσπάθεια του επ αυτής της οδού στη σύνθεση και με την πολυπλοκότητα να αυξάνεται διαρκώς είχε ήδη ξεκινήσει να ενδιαφέρεται για τους ηλ. Υπολογιστές από το 1961 με ένα IBM όπου προσπαθούσε να δημιουργήσει με αλγόριθμους μουσικά τμήματα που θα χρησιμοποιούσε στις «Metastaseis». Κατά δήλωσή του ήδη είχε ξεκινήσει από παλιότερα να χρησιμοποιεί το νόμο των πιθανοτήτων σαν εργαλείο τυχαίου καθορισμού των βασικών συνθετικών δεδομένων του. Και επειδή είχε αρχίσει να γίνεται περίπλοκο, σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία για να κάνει πιο εύκολα τη δουλειά του και ενδεχομένως να το διευρύνει με την ευχή να ανακαλύψει κάτι καινούριο. Αρχικά οι τότε υπολογιστικές μηχανές δεν βοηθούσαν παρα σαν ισχυρότερα μηχανήματα που μπορούσαν να χειριστούν πράξεις. Όμως προς το τέλος της δεκαετίας του 60 αποκτήθηκε η δυνατότητα να μπορούν να επεξεργαστούν εκ παραλλήλου τόσο υπολογιστικά δεδομένα, ήχο όσο και γραφήματα. Τότε γεννήθηκε η δυνατότητα για κάτι που από την εφηβεία του φανταζόταν. Να υπάρχει η δυνατότητα να μεταφράζεται σε μουσική (εν προκειμένω σε παρτιτούρα) ο γραφικός σχεδιασμός μιας κυματομορφής.

Προσοχή δεν μιλάμε για τη μετατροπή κυματομορφής σε παρτιτούρα, αλλά για γραφικό σχεδιασμό κυματομορφής και μετά μετατροπή αυτής σε παρτιτούρα αρχικά και ύστερα και σε ήχο με όσο το δυνατον μικρότερο χρόνο επεξεργασίας δεδομένων (ιδανικά real time).

Στο project αυτό συνεργάστηκε με τον μηχανικό ηλ.υπολογιστών Patrick Saint-Jean και από κοινού ανέπτυξαν το Σύστημα Πολυαγωγίας UPIC στο CEMAMu (Centre d’Etudes de Mathématique et Automatique Musicales). To UPIC ήταν ένα από τα πρώτα, αλλά όχι το πρώτο*, computer based graphic controllers το οποίο ταυτόχρονα βοηθούσε το συνθέτη με την μαθηματική πολυπλοκότητα του έργου όσο και την αποτύπωση και δυνατότητα επικοινωνίας κάποιων ήχων που δεν ήταν δυνατό να παρασταθούν με τη γνωστή μουσική σημειογραφία του συστήματος του Guido d’Arezzo (Το σύστημα μουσικής σημειογραφίας που όλοι ξέρουμε).

Το Upic αποτελείτω από μια μεγάλη ταμπλέτα-πίνακα ψηφιοποίησης για input device και μια οθόνη που εμφανιζόταν οτιδήποτε σχεδίαζες στην ταμπλέτα. Ταυτόχρονα ήταν συνδεδεμένα με τον υπολογιστή για την επεξεργασία και ένα σύστημα ηχείων για να ακούς τι σχεδίασες. Στις πρώτες υλοποιήσεις υπήρχε καθυστέρηση ανάμεσα στο τι σχεδίαζες και τι αποτυπωνόταν ή τι θα άκουγες επομένως ο συνθέτης έπρεπε να περιμένει λίγο για να πάρει το αποτέλεσμα. Όμως σε μεταγενέστερες υλοποιήσεις υπήρχε δυνατότητα να πάρει input και από ηχητική μορφή real time ή ηχογραφημένη μέσω μαγνητοταινίας.

Το UPIC ολοκληρώθηκε το 1977 (ή τουλάχιστον ως εκεί έφτασε η εξέλιξή του καθώς ο Ξενάκης το φανταζόταν να δουλεύει και με stacked ήχους αλλά μάλλον αυτό ήταν πολύ μπροστά για τις τεχνολογικές δυνατότητες της εποχής). Ο συνθέτης το χρησιμοποίησε στο Mycènes Alpha (1978) και δυο έργα ακόμη αλλά χρησιμοποιήθηκε και από τον Julio Estrada, τον Jean Claude Risset, τον Άκη Δαούτη, τον Jorge Antunes, Gerard Pape, Takehito Shimazu, Curtis Roads κ.α

Αργότερα έγινε μια προσπάθεια να αναπαραχθεί το σύστημα με εμπορεύσιμο υλικό και έτσι προέκυψε το Iannix, το HighC και το UPISketch. Το πρώτο χρηματοδοτήθηκε και το από Γαλλικό Υπ.Πολιτισμού. Το HighC χρησιμοποιείται ως παιδαγωγικό εργαλείο όπως και το UPISketch αλλά σε διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης.

 

 

 

* Πρόγονοι της προσπάθειας αυτής ήταν το Variophone του Yevgeny Sholpo το 1932, το "Hanert Electric Orchestra" το 1945, "Oramics" της Daphne Oram το 1959, το ANS synthesiser του Yevgeny Murzin το 1958 και το Graphic 1 των Ninke, Christensen, McDonald & Mathews το 1965.

Επεξεργασμένο 10 Σεπτεμβρίου από Shelter

[Shelter]

Με αφορμή το παραπάνω αξίζει ίσως να σημειωθεί ότι με διαφορετικές αφετηρίες σκέψης και λογικες διεργασίες, περίπου την ιδια χρονική περίοδο, Ιάννης Ξενάκης και Jani Christou εισάγουν δύο εντελως ρηξικέλευθες μεθόδους μουσικής σημειογραφίας διευρύνοντας τις εκφραστικές δυνατότητες σε εντελώς νέα επιπεδα, όπου η θέα τους προξενει συνήθως στους μουσικούς εγκεφαλικά ακόμη και στις μέρες μας.

[Jet72]

Πόσο μεγάλη συζήτηση!

 

Θυμάμαι να είμαι πιτσιρίκος και να ακούω φράσεις του τύπου "α, καλά, αυτά εμείς δεν τα καταλαβαίνουμε αλλά σε 100 χρόνια από τώρα τα ωδεία θα διδάσκουν Ξενάκη" και άλλα τέτοια στερεοτυπικά που και-καλά δείχνουν σεβασμό στο άγνωστο κλπ κλπ. Πολιτικαλυκορεκτίλες της εποχής.

 

Σε τεχνικό επίπεδο πάντως θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι άνθρωποι σαν τον Ξενάκη έχουν προχωρήσει το πράγμα μπροστά (ίσια ή στραβά, δεν ξέρω) όχι μόνο με την γνώση τους αλλά περισσότερο με την θέλησή τους για εξερεύνηση προς το παντελώς άγνωστο. Το να είσαι πιονέρος έχει γενικά μεγάλο κόστος (και στην τέχνη αλλά και γενικότερα) και άνθρωποι σαν τον Ξενάκη και τον Χρήστου δεν το φοβήθηκαν.

 

Πολύ θα ήθελα όμως να ήξερα αν οι ίδιοι ένιωσαν ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα των προσπαθειών τους ή αν απλά ένιωσαν την αδρεναλίνη της περιπέτειας και της δοκιμασίας.

[Shelter]

18 λεπτά πριν, Jet72 είπε

Πόσο μεγάλη συζήτηση!

 

Θυμάμαι να είμαι πιτσιρίκος και να ακούω φράσεις του τύπου "α, καλά, αυτά εμείς δεν τα καταλαβαίνουμε αλλά σε 100 χρόνια από τώρα τα ωδεία θα διδάσκουν Ξενάκη" και άλλα τέτοια στερεοτυπικά που και-καλά δείχνουν σεβασμό στο άγνωστο κλπ κλπ. Πολιτικαλυκορεκτίλες της εποχής.

 

Σε τεχνικό επίπεδο πάντως θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι άνθρωποι σαν τον Ξενάκη έχουν προχωρήσει το πράγμα μπροστά (ίσια ή στραβά, δεν ξέρω) όχι μόνο με την γνώση τους αλλά περισσότερο με την θέλησή τους για εξερεύνηση προς το παντελώς άγνωστο. Το να είσαι πιονέρος έχει γενικά μεγάλο κόστος (και στην τέχνη αλλά και γενικότερα) και άνθρωποι σαν τον Ξενάκη και τον Χρήστου δεν το φοβήθηκαν.

 

Πολύ θα ήθελα όμως να ήξερα αν οι ίδιοι ένιωσαν ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα των προσπαθειών τους ή αν απλά ένιωσαν την αδρεναλίνη της περιπέτειας και της δοκιμασίας.

Οντως ενδιαφέρον ερώτημα. Ωστόσο ο Χρήστου πιθανότατα είχε μπροστά του αρκετό δρόμο ακόμα. Ο Ξενάκης δίνει την εντυπωση ότι ήταν avant garde στα πάντα σε όλη του τη ζωή. Αν ζούσε τώρα πάλι στην αιχμή της πρωτοπορίας θα ήταν. Είναι μοιραίο να μη γινεται κατανοητός απο τη μεγαλύτερη μεριδα του κοινού. Αυτο που έκανε δεν αφορούσε ποτέ τους πολλούς. Και δυστυχώς για τους οκνηρούς, για να το παρακολουθήσεις θέλει και διάβασμα σε πολλά και διαφορετικα πεδία (όπως και ο Χρήστου).

 

Θυμάμαι χαρακτηριστικά έναν καθηγητή μου να μου λέει ότι είχε δει το 1978 ή 1979 μια παράσταση του Ξενακη στον αρχαιολογικο χώρο των Μυκηνών, με ένα σόου με φώτα και λειζερ. Αν και πολύ καλλιεργημένος, διαβασμένος και ταξιδεμένος άνθρωπος μου ειπε "Δεν κατάλαβα καθόλου τι ακριβώς ήθελε να δειξει με αυτο. Ο ήχος ήταν ενα ακατανόητο συνοθήλευμα (ενταξει εξωτερικος χώρος) και το οπτικο ήταν ενα μεγαλο χρωματιστό μπερδεμα".

 

Επεξεργασμένο 10 Σεπτεμβρίου από Shelter

[Waterfall-K]

Μεγάλο μυαλό ο Ξενάκης αναμφισβήτητα, αλλά ποτέ δεν μπόρεσα να ακούσω τα "έργα" του. Έχει ενδιαφέρον το ηχητικό αποτέλεσμα και ο τρόπος που δημιουργείται, αλλά από μουσικής άποψης δεν μου λέει τίποτα. Δεν θα τον αποκαλούσα συνθέτη, τουλάχιστον όχι με την κλασική μουσική έννοια. Η άποψη του δε ότι "η μουσική έπρεπε οπωσδήποτε να επαληθεύει κάποιον μαθηματικό ισχυρισμό, υπόθεση ή συνάρτηση, ειδάλλως δεν είχε απολύτως κανένα νόημα η ύπαρξή της μέσα στο χρόνο" και το ότι "αδιαφορούσε εντελώς για το εάν το αποτέλεσμα ήταν ωραίο ηχητικά ή όχι", εμένα όλα αυτά μου ακούγονται εντελώς "εξωγήινα".

Πρέπει να ήταν λίγο "αρπαγμένος" ο Iannis...

[Shelter]

3 ώρες πριν, Waterfall-K είπε

Μεγάλο μυαλό ο Ξενάκης αναμφισβήτητα, αλλά ποτέ δεν μπόρεσα να ακούσω τα "έργα" του. Έχει ενδιαφέρον το ηχητικό αποτέλεσμα και ο τρόπος που δημιουργείται, αλλά από μουσικής άποψης δεν μου λέει τίποτα. Δεν θα τον αποκαλούσα συνθέτη, τουλάχιστον όχι με την κλασική μουσική έννοια. Η άποψη του δε ότι "η μουσική έπρεπε οπωσδήποτε να επαληθεύει κάποιον μαθηματικό ισχυρισμό, υπόθεση ή συνάρτηση, ειδάλλως δεν είχε απολύτως κανένα νόημα η ύπαρξή της μέσα στο χρόνο" και το ότι "αδιαφορούσε εντελώς για το εάν το αποτέλεσμα ήταν ωραίο ηχητικά ή όχι", εμένα όλα αυτά μου ακούγονται εντελώς "εξωγήινα".

Πρέπει να ήταν λίγο "αρπαγμένος" ο Iannis...

Στη φάση του η μουσική είναι ένα φιλοσοφικό όχημα. Ούτε η Νάντια Μπουλανζέ δεν τον έπιασε. Ούτε ο Μεσιάν (αν και αυτός κατάλαβε ότι κάτι άλλο παίζει εδώ και τον άφησε να παίξει μπάλα για να δει το αποτέλεσμα).

 

Φυσικά και απολύτως αποδεκτή η απάντηση "δε μου αρέσει, δε τον ακούω". Η μουσική το έχει αυτό το προνόμιο.

 

Παρεμπιπτόντως από προσωπική πείρα, και η αρχιτεκτονική του (από τα λίγα δείγματα) δεν βγάζει "κανονικό" νόημα. Ούτε είναι λειτουργική... Υπακούει όμως στους ίδιους κανόνες που είχε και ο ίδιος με φοβερή συνέπεια.

[Shelter]

 

 

 

Και ένα με το ίδιο το UPIC

 

Για τους Γαλλόφωνους υπάρχει και demo με τον ίδιο τον Ξενάκη