Μουσική - Μουσικολογία

[Yannis Methenitis]

Παραθέτω ένα μέρος από μια πολύ ενδιαφέρουσα τοποθέτηση που διάβασα στο http://www.parodos.net.gr/ από την Εισήγηση στο 2ο Συνέδριο για τα Μουσικά Σχολεία που έγινε στη Μυτιλήνη το 2008 από τον Στέργιο Ζυγούρα:

 

 

Μουσική-Μουσικολογία

 

Η θεσμοθετημένη μουσική παιδεία υφίσταται στην Ελλάδα εδώ και έναν αιώνα. Αποτελεί πιστή αντιγραφή της ευρωπαϊκής που διαμορφώθηκε με τη γαλλική επανάσταση. Κοινωνικά αφορά την αστική τάξη. Ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με την αστική μουσική του 19ου αιώνα. Δημιουργήθηκε στην κορύφωση του διαφωτισμού και διαμορφώθηκε στην εποχή της βιομηχανικής επανάστασης. Σηματοδοτήθηκε από την κυρίευση των Βερσαλλιών και τη βίαιη απομάκρυνση του βασιλικού ζεύγους από το παλάτι. Με την έναρξη του 19ου αιώνα η βασιλική μουσική, ως ένας ακόμη Λουδοβίκος, προσάγεται θριαμβευτικά στην παρισινή τάξη των μπουρζουά. Η νέα αστική τάξη, μέσα στην πρόσκαιρη λάμψη του Ναπολεόντιου άστρου, σπεύδει να ασπασθεί την «ελεύθερη» πλέον μουσική μέσω των κονσερβατουάρ, προκειμένου να πιστοποιήσει την κοινωνική της άνοδο.

 

Κάθε βίαιη ή αφύσικη διαδικασία δεν μπορεί παρά να προσμετρά απώλειες. Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια μουσική παιδεία που διαμορφώθηκε πάνω:

 

α)      σε κατακερματισμό του μουσικού σε εκτελεστή, συνθέτη, μαέστρο

 

β)      σ’ ένα διαχωρισμό θεωρίας και πράξης

 

γ)      σ’ ένα διαχωρισμό τεχνικής και απόδοσης μουσικού έργου

 

δ)      στην ταύτιση της μουσικής με τη γραφή της

 

ε)      στην κατάταξη του επιστήμονα στην κορυφή της μουσικής πυραμίδας

 

α) Ο δυτικός πολιτισμός παραδέχεται ότι η γνώση του “επί μέρους” με ταυτόχρονη άγνοια του “όλου” συνιστά, τελικά, αγνωσία. Παρά την παραδοχή όμως αυτή και λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης του τεχνολογικού πολιτισμού στους δύο τελευταίους αιώνες, έχουν επικρατήσει μοντέλα παιδείας που παραγνωρίζουν την αξία των ανθρωπιστικών σπουδών και προκρίνουν τις θετικές επιστήμες ή ανέχονται τους επιστημονικούς τομείς που στερούνται γενικών μορφωτικών στόχων. Ο κατακερματισμός της γνώσης, η εξειδίκευση, ως πρωταρχικός στόχος της παιδείας, ομολογείται σήμερα στην Ευρώπη (και στην Ελλάδα) ως αποτυχία της· καταδικάζεται δηλαδή η πρόωρη εξειδίκευση, θεωρούμενη ως μορφή λειτουργικού αναλφαβητισμού και απαιδευσίας του πολίτη. Κατά μείζονα λόγο, η μουσική, (ως ανώτερη πνευματική διαδικασία) διδασκόμενη εξ αρχής με πλήρη εξειδίκευση, ακυρώνει σε μεγάλο βαθμό το μορφωτικό της χαρακτήρα.

 

β) Ο διαχωρισμός θεωρίας και πράξης με τον τρόπο που τελικά επικράτησε, μπορεί επιεικώς να χαρακτηρισθεί άστοχος και παραπλανητικός. Έχει να κάνει με την ισορροπία και την προτεραιότητα τέχνης και επιστήμης.  Στο βαθμό που η μουσική δεν προσεγγίζεται αρχικά ως πράξη, στο βαθμό που η θεωρία δεν έρχεται εκ των υστέρων να εξηγήσει την πράξη, το αποτέλεσμα θα είναι κατ’ αναλογία αρνητικό. Η Αρμονία του Dubois, η Θεωρία του Καλομοίρη αποτελούν χαρακτηριστικά, προσιτά παραδείγματα τέτοιων αντιλήψεων.

 

γ) Ο πασίγνωστος διαχωρισμός τεχνικής και απόδοσης ύφους στη μουσική παιδεία, με τρόπο που η πρώτη να θεωρείται προαπαιτούμενη της δεύτερης, αποτελεί μια ακόμα πτυχή της άποψης ότι στη μουσική παιδεία η επιστήμη, δηλαδή η λογική διαδικασία, προηγείται και προσδιορίζει την τέχνη. Πρόκειται για τη διαρκή αναβολή της προσέγγισης της μουσικής ως μαθήματος ύφους. Όταν στη διαδικασία αυτή θεωρηθεί τελικά ότι επετεύχθη το επιθυμητό τεχνικό επίπεδο και επιτραπεί η είσοδος του ύφους (βλ ερμηνείας), διαπιστώνεται ότι η διαδικασία που ακολουθήθηκε έχει περιορίσει δραστικά την έμφυτη ελευθερία και την αβίαστη ανθρώπινη δυνατότητα για μίμηση.

 

δ) Το αντίστοιχο παραινετικό φθέγμα του «μάθε παιδί μου γράμματα» (δηλ γραφή-ανάγνωση) στη μουσική είναι το «μάθε παιδί μου νότες». Η ταύτιση της μουσικής με τη γραφή της είναι μια από τις αιτίες του διαχωρισμού ερμηνείας και τεχνικής που μόλις περιγράφηκε. Η άποψη ότι στο χαρτί περιγράφεται το σύνολο της μουσικής ή το σύνολο των διδακτικών προτεραιοτήτων έχει καταστήσει τη μουσική ένα αντικειμενικό ζητούμενο. Μια ιστορική ανασκόπηση και μια απροκατάληπτη ματιά θα μας πείσει ότι ανέκαθεν η σημειογραφία είχε συμπληρωματικό ή επί μέρους ρόλο στη μουσική, ενώ η προφορικότητα αποδεικνύεται ισχυρότερη της γραπτής παράδοσης και πρωταγωνιστής στην εκμάθηση.

 

ε) Ο 19ος αιώνας υπήρξε η κορύφωση της δυτικής μουσικής αλαζονείας και της υποτίμησης κάθε άλλου μουσικού πολιτισμού. Η άνθιση της μουσικής επιστήμης ως πανεπιστημιακού κλάδου σπουδών κατά τον 20ο αιώνα ήρθε να ανανεώσει το προβληματικό τοπίο, καθώς επέβαλε την κυριαρχία της επιστήμης επί της τέχνης μέσω της μουσικολογίας αρχικά και της παιδαγωγικής αργότερα. Το πρόβλημα εδώ ήταν η ανάδειξη μιας επιστήμης ανεξάρτητης από την τέχνη.

 

 

 

Φτάνουμε λοιπόν σ’ ένα κεντρικό ερώτημα του σήμερα: αποτελεί η μουσική μια ικανή και αναγκαία συνθήκη της μουσικής επιστήμης (μουσικολογίας και μουσικής παιδαγωγικής); Αποτελεί δηλαδή η μουσική την απαραίτητη προϋπόθεση της μουσικής επιστήμης; Αν ναι, τότε πώς μπορεί να εξηγηθεί η απουσία κάθε προσπάθειας προς την άρση των στρεβλώσεων της παιδείας μας; Πώς εξηγείται να ζούμε εν πολλοίς στο 19ο αιώνα; Ένα δεύτερο ερώτημα: «ποιος είναι καταλληλότερος για τη διδασκαλία της μουσικής στα σχολεία; Ο μουσικός ή ο μουσικολόγος;». Το ερώτημα αυτό ήταν υποβολιμαίο. Υποβλήθηκε σκόπιμα, παρά το ότι κινείται στο χώρο του παραπλανητικού, ως ελάχιστη ένδειξη της στρέβλωσης που μπορεί να προκύψει, αν επιμείνουμε να βλέπουμε τα θέματα με παρωπίδες, κάτω από προσχηματικό ενδιαφέρον για επίλυση, ουσιαστικά όμως κάτω από μυωπικά γυαλιά και προκαταλήψεις, με αποκλειστικό κριτήριο τα εργασιακά δικαιώματα ή την ατομική υπεροχή. Ένα άλλο ερώτημα θα μπορούσε να τεθεί αντί απαντήσεως: «η μουσική στην παιδεία πρέπει να έχει κατ΄ αρχήν επιστημονικό στόχο και επιστημονική μεθοδολογία;»· ή (για να δώσουμε έμφαση σε μια πτυχή του ζητήματος): μήπως σ’ ένα κομμάτι μιας ξεστρατισμένης αστικής επανάστασης κρύβεται και η αντιστοιχία των παλιών τίτλων ευγενείας με τα σημερινά τυπικά μουσικά προσόντα; (μη κληρονομικά, αλλά πληρωτέα επί τη εμφανίσει).

 

Ας απαριθμήσουμε μερικά παραδείγματα της ελληνικής πραγματικότητας όπου η προβληματική κατάσταση έχει καταλήξει να θεωρείται… απλώς φυσιολογική:

 

   * Η μέθοδος διδασκαλίας των θεωρητικών μαθημάτων.

 

   * Ο εμφύλιος πόλεμος μουσικών και μουσικολόγων (Ωδειακών και Πανεπιστημιακών).

 

   * Τα εξεταζόμενα μαθήματα του dictée και της αρμονίας στις εισαγωγικές εξετάσεις προς τα Μ.Τ. των Πανεπιστημίων.

 

   * Οι μέθοδοι οργάνων ελληνικής παραδοσιακής μουσικής που έχουν υιοθετήσει το παρακμιακό σύστημα θεωρίας, γραφής, τεχνικής της δυτικής αστικής μουσικής.

 

   * Οι καθημερινές δηλώσεις, ονομασίες, τίτλοι: «Ύλη υποχρεωτικού αρμονίας», «πτυχίο ειδικού αρμονίας», «έντεχνη μονόφωνη μουσική», «Καλλιτεχνικά Σχολεία»… Στις (πρόσφατες) διευκρινίσεις-διορθώσεις των Πανελλήνιων Μαθητικών Καλλιτεχνικών Αγώνων του 2008 διαβάζουμε: Όπου «Λόγια» Ευρωπαϊκή μουσική εννοείται το συνθετικό έργο αναγνωρισμένων Ευρωπαίων συνθετών (π.χ. J.S. Bach, W.A. Mozart, F. Schubert, Γ. Ξενάκη, Γ. Μαρκόπουλου). Το αποδιδόμενο έργο θα πρέπει να είναι εκδομένο και στην περίπτωση που δεν είναι, οι παρτιτούρες θα κατατίθενται στην Κριτική Επιτροπή την ημέρα διεξαγωγής των Αγώνων Μουσικής.

 

 

 

Ίσως ο ιστορικός παραλογισμός της διάρθρωσης των θεωρητικών σπουδών μπορεί να συνοψιστεί στο παρακάτω ερώτημα: Με αμετακίνητο και δεδομένο το πλαίσιο των πτυχίων «αρμονίας, αντίστιξης…» με ποια λογική θα αποκλείσουμε από την οργανική μουσική την θεσμοθέτηση Πτυχίου Σονάτας, Πτυχίου Σουίτας, Διπλώματος Ιμπρεσιονισμού, που θα δίνονται με κύρια δοκιμασία την εκτέλεση ενός έργου συγκεκριμένου ύφους ή μορφής, κατασκευασμένου από την επιτροπή εξέτασης;

 

 

 

Ο ακήρυκτος πόλεμος τέχνης και επιστήμης προέρχεται από τη σύγκρουση δύο τρόπων ζωής, δύο πολιτισμών: της υπαίθρου και του αστικού. Ο ιδιότυπος αυτός πόλεμος θα διατηρηθεί, όσο διατηρείται και η παλινδρομική διάθεση του αστού, από τη μια να επιδιώκει υπεροχή, ευφορία και άνεση μέσω του τεχνολογικού πολιτισμού, από την άλλη να επιθυμεί την επιστροφή στη φύση, στην αμεσότερη ανθρώπινη σχέση, στην αμεσότερη παραγωγή των προϊόντων της γης και στη δυνατότητα ελέγχου των επιβλαβών επιπτώσεων στην τροφική αλυσίδα. Ζώντας μέσα σ’ αυτή την κατάσταση, το μόνο ίσως που μπορούμε να κάνουμε, είναι να ελαχιστοποιήσουμε τις αρνητικές επιπτώσεις, συνειδητοποιώντας ότι σ’ αυτή τη σύγκρουση ο επιτιθέμενος είναι μόνο ο ένας από τους δύο πολιτισμούς. Ο άλλος δεν είναι καλά-καλά ούτε αμυνόμενος. Μήπως όμως ανήκουν και οι δύο στον ίδιο άνθρωπο;

 

Στέργιος Ζυγούρας

 

25-3-2008

[Evilnye]

Το κακό με αυτές δηλώσεις είναι ότι συνήθως αποτελούνται από βαρύγδουπες εκφράσεις και λίγη εώς μηδενική ουσία και ενισχύουν αυτό το μηδενισμό που αναπαράγεται σε οποιαδήποτε κουβέντα για την "κατάσταση σήμερα"

 

α)      σε κατακερματισμό του μουσικού σε εκτελεστή, συνθέτη, μαέστρο

...

 

α) Ο δυτικός πολιτισμός παραδέχεται ότι η γνώση του “επί μέρους” με ταυτόχρονη άγνοια του “όλου” συνιστά, τελικά, αγνωσία. Παρά την παραδοχή όμως αυτή και λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης του τεχνολογικού πολιτισμού στους δύο τελευταίους αιώνες, έχουν επικρατήσει μοντέλα παιδείας που παραγνωρίζουν την αξία των ανθρωπιστικών σπουδών και προκρίνουν τις θετικές επιστήμες ή ανέχονται τους επιστημονικούς τομείς που στερούνται γενικών μορφωτικών στόχων. Ο κατακερματισμός της γνώσης, η εξειδίκευση, ως πρωταρχικός στόχος της παιδείας, ομολογείται σήμερα στην Ευρώπη (και στην Ελλάδα) ως αποτυχία της· καταδικάζεται δηλαδή η πρόωρη εξειδίκευση, θεωρούμενη ως μορφή λειτουργικού αναλφαβητισμού και απαιδευσίας του πολίτη. Κατά μείζονα λόγο, η μουσική, (ως ανώτερη πνευματική διαδικασία) διδασκόμενη εξ αρχής με πλήρη εξειδίκευση, ακυρώνει σε μεγάλο βαθμό το μορφωτικό της χαρακτήρα.

 

Αυτό το (α) λοιπόν διαφωνώ εν μέρει. Η εξειδίκευση αντιμετωπίζεται με μια υπερβολική φοβία. Λέει η πρόωρη οκ και συμφωνώ. Αλλά δεν αναφέρει πότε θεωρείται πρόωρη;

 

Διάφοροι διαμαρτυρόμενοι (βλέπε πολιτικά (υπο)κινούμενοι φοιτητές του κυλικείου) για την εξειδίκευση, χαρακτήριζαν πρόωρη την επιλογή κατεύθυνσης στη σχολή σου πλέον ως φοιτητής...

 

Ή μήπως η διδασκαλία θεωρητικών στα πρώτα 3 4 χρόνια μουσικών σπουδων θεωρείται εξειδίκευση;

 

Μου έκανε τη πιο έντονη εντύπωση αυτό το (α) επειδή στερούταν οποιασδήποτε ουσιαστικής ή σοβαρής τοποθέτησης.

 

Συμφωνώ ιδιαιτέρως με το (β) θεωρία δίχως πράξη είναι κάτι το αδιανόητο.

 

γ) Ο πασίγνωστος διαχωρισμός τεχνικής και απόδοσης ύφους στη μουσική παιδεία, με τρόπο που η πρώτη να θεωρείται προαπαιτούμενη της δεύτερης, αποτελεί μια ακόμα πτυχή της άποψης ότι στη μουσική παιδεία η επιστήμη, δηλαδή η λογική διαδικασία, προηγείται και προσδιορίζει την τέχνη. Πρόκειται για τη διαρκή αναβολή της προσέγγισης της μουσικής ως μαθήματος ύφους. Όταν στη διαδικασία αυτή θεωρηθεί τελικά ότι επετεύχθη το επιθυμητό τεχνικό επίπεδο και επιτραπεί η είσοδος του ύφους (βλ ερμηνείας), διαπιστώνεται ότι η διαδικασία που ακολουθήθηκε έχει περιορίσει δραστικά την έμφυτη ελευθερία και την αβίαστη ανθρώπινη δυνατότητα για μίμηση.

 

Αυτό θα με ενδιέφερε να το διευκρινήσει κάποιος. Δηλαδή εάν πχ αποκτήσεις κάποιο επίπεδο τεχνικής δε μπορείς να μιμηθείς κάποιο ύφος; Ή μήπως όσο διδάσκεσαι τεχνική κλείνεις τα αυτιά σου και δεν αφομιώνεις τίποτα;

Πως ακριβώς διδάσκονται το ύφος στα σχολεία;

Γιατί η ουσιαστική εμβάθυνση σε ένα ύφος προϋποθέτει να εκτεθείς σε ήχους αυτού του ύφους και με το παραπάνω. Δηλαδή πιστεύετε ότι δεν επηρεάζεται και δε μπορεί να μιμηθεί κάποιος εάν αρχίσει και μεταγενέστερα αφού έχει αναπτύξει την τεχνική που ούτως ή άλλως τα χέρια πάνε πιο εύκολα σε οτιδήποτε;

 

Εννοείται πως πρέπει κατά τη διάρκεια της μουσικής παιδείας ο μουσικός να ακούει διάφορες μουσικές προσεγγίσεις και να διευρύνει τα ακούσματά του με ποικίλλα είδη, αλλά και να εμβαθύνει σε αυτά, αλλά διαφωνώ πως αφού έχει αναπτύξει την τεχνική του θα είναι περιορισμένος. Το θεωρώ ίσως τη μεγαλύτερη μπαρούφα σε αυτό το κείμενο.

 

 

Για το (δ) συμφωνώ, το (ε) δεν γνωρίζω ιστορικά στοιχεία σε αυτό, αλλά δε μπορώ να πω πως κατάλαβα και πολύ τι εννοεί.

 

Στα συμπεράσματά του δε, αν και συμφωνώ ιδιαιτέρως ότι η διδασκαλία μουσικής βρίσκεται σε ένα παράλογο τρόπο διεξαγωγής θα με ενδιέφερε να ακούσω και τις ουσιαστικές του προτάσεις.

[Jasemeister]

Υποθέτω οτι ο Ζυγούρας είναι αυτός: http://users.thess.sch.gr/szygouras/

 

 

 

Προσωπικά δε θα έφτανα στο σημείο να χαρακτηρίσω το "δυτικό" σύστημα ως παρακμιακό κρίνοντας εξ ιδίων, δηλαδή από την ελληνική εκπαιδευτική υλοποίηση (η οποία ως γνωστόν πάσχει σε όλους τους τομείς ανεξαιρέτως τα τελευταία 30 χρόνια) μιας μουσικής παράδοσης που στο κάτω κάτω της γραφής δεν έχει και μεγάλη σχέση με τη δική μας μουσική παράδοση.

[Terry RoscoeBeck5]

Ενδιαφέρουσα η τοποθέτηση του κ. Ζυγούρα, όμως θα ήθελα να παραθέσω ορισμένες σκέψεις αναφορικά με την ένσταση του, αναφορικά με την «ειδίκευση».

 

Η καθιέρωση του θεσμού των «Univesitas» κατά τις αρχές του 13ου αιώνα- δηλαδή των πανεπιστημίων στην μορφή που λίγο ως πολύ υπάρχουν ως τις ημέρες μας- εισήγαγε και την εξειδίκευση.

Ο σπουδαστής της εποχής ξεκινούσε να παρακολουθεί το «Universita» ακολουθώντας αρχικά τις «ελευθέριες τέχνες» και κατέληγε στην απόκτηση του τίτλου «bachelor of arts». Όμως από εκεί και πέρα ξεκινούσε η ειδίκευση- κυρίως στις «ανώτερες» και «ανώτατες τέχνες», δηλαδή την θεολογία και την φιλοσοφία. Όποιος συνέχιζε τις (εξειδικευμένες πλέον) σπουδές του, θα μπορούσε να γίνει «master of arts» και στην ανώτατη βαθμίδα διδάκτωρ των τεχνών. 

Αυτός ήταν ο ρους της ιστορίας, που σε κάθε τεχνολογική επανάσταση έφερνε – και συνεχίζει να επιφέρει- μεγαλύτερους επιμερισμούς στον τομέα της εξειδίκευσης, ασχέτως των «τεχνών».

Μοιραία, στο ίδιο πλαίσιο εντάχθηκε και η μουσική- και για να θέσουμε το ζήτημα στην βάση που το έθεσε ο κ. Ζυγούρας, δεν θα πρέπει να λησμονούμε το κοινωνικό πλαίσιο του 19ου αιώνα: Εκτός από τον ευρύτερο αστικό μετασχηματισμό των κοινωνιών (άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο), μιλάμε για περίοδο «θεοποίησης της επιστημονικότητας», που έθεσε και την τέχνη ως θεραπαινίδα της επιστήμης.

Σαφέστατα και ο 19ος αιώνα χαρακτηρίστηκε από την «Δυτική αλαζονεία»- αλλά αυτό δεν ήταν μόνο απέναντι στην μη Δυτική τέχνη, ήταν απέναντι στα πάντα. Και ήταν η επιστήμη και η τεχνολογία που έδιναν τον αέρα της υπεροχής στους αποικιοκράτες της εποχής έναντι των απανταχού «ειδωλολατρών» του πλανήτη.

Πάντως πέρα από το αν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί με την τόση εξειδίκευση, θα ταχθώ υπέρ του κ. Ζυγούρα σε αυτό: Ο επιστήμονας δεν μπορεί να βρίσκεται στην κορυφή της μουσικής πυραμίδας. Η μουσική δεν είναι εργαστήριο με δοκιμαστικούς σωλήνες, που διέπεται από φόρμουλες και εξισώσεις, έτσι ώστε κάθε φορά η εφαρμογή τους να παρέχει το ακριβές αποτέλεσμα. Η μουσική είναι ο άνθρωπος και η ψυχή του. Είναι η μοναδικότητα της ύπαρξης και της έκφρασης του- καλή ή κακή, δεν θα το κρίνω.